Yeni Ekonomik Durum

Ekonominin hareketlenmesi ile ilgili bir fıkra var:

• Bir gün Fransa’nın bir köyüne Rus bir turist tatile gitmiş. Otelin birine girmiş ve resepsiyona odaların günlüğünü sormuş. 100€ bırakıp odayı görmek için yukarı çıkmış. O arada hemen otel sahibi çalıştığı kasabı arayıp borcunu alması için otele gelmesini istemiş. Kasap da parayı alır almaz canlı hayvanları aldığı çiftçiyi aramış ve parasını almasını istemiş. Çiftçi parayı alınca arada bir çağırdığı hayat kadınını çağırmış ve ona borcunu ödemiş. Hayat kadını da borcu olan otele gidip 100€’yu bırakmış. Rus turist aşağı inmiş ve odayı beğenmediğini söyleyip parasını istemiş. Otel sahibi hayat kadınından aldığı parayı turiste iade etmiş ve adam gitmiş.

Dubai’de 2008-2009 emlak krizi sırasında yaşanan o arada gezen 100€’nun olmamasıydı. İngiliz bankaları Dubai’nin borcu 56 milyar doları aştığı ve kriz olduğu için birçoğu onaylı olmasına rağmen Dubai’ye kredi musluğunu kesmişti. Kredi gelmeyince inşaatların sahipleri olan firmalar müteahhitlere ödeme yapamadı. Müteahhitler ödeme alamayınca ne kendi mühendis ve işçilerine ne de altyüklenicilerine ödeme yapamadı. Özellikle mühendisler satın aldıkları dairelerin, araçların taksitlerini ödeyemedi. Ev sahiplerinden gelmesi gereken taksitler de böylece durunca inşaat piyasası %95’in üzerinde bir oranda durdu. Yüzbinlerce insan memleketlerine geri döndü ve Dubai’deki piyasa neredeyse durma noktasına geldi. Arada Emirates gibi büyük firmalar ile Burj Dubai’nin Abu Dhabililere satışı sayesinde gelen bir kısım kaynak ise kalan %5 civarındaki kritik önemli projelerin bitirilmesinde ve bir kısım borçların ödenmesinde kullanıldı. Yine de çark dönmediği için piyasa durdu.

Bugün Türkiye’de döviz önce sabah 5,40 seviyesinden 6,20 seviyesine kadar tırmandı. Sonra tam duruldu derken Bakan Albayrak konuşma yaptı. Pratik anlamda bazı güzel ve süslenmiş sözler dışında dikkate alınabilecek sadece Merkez Bankası’nın bağımsızlığı vurgusu vardı. Başka da birşey söylemedi. Ki Yeni Ekonomi Modeli’ni anlatıyordu. Beklentim bu açıklamada ciddi bir şeyler söyleneceği ve dövizin de ciddi anlamda frenleneceği ve düşeceği yönündeydi. Aynı anlarda Trump bir açıklama yaptı. Alüminyum ve çelikle ilgili vergileri Türkiye için artırdığını ve bunun daha başlangıç olduğunu anlatan bir tweet attı. Dolar yeni bir zirve yapıp bu yazı yazıldığı sırada 6.76’ya kadar çıktı.

Buraya kadar kimsenin pek de bilmediği birşey yok. Şok üzerine şok yedik. Peki bundan sonra ne olacak? Ben söyleyeyim, Dubai’deki gibi bir durum yaşanacak. En başta da ekonomiye güven yerlerde olduğu için firmalar istedikleri kadar reklam ve indirim yapsınlar, alışveriş ciddi anlamda düşecek. İnsanlar ellerindeki parayı daha çok dövize yatıracaklar. Şimdiye kadar yastık altındaki döviz ve altınla ilgili çok talep geldi hükümetten. Artık pek de kimsenin dövizinin kaldığını düşünmüyorum. Durum böyle olunca elde kalan az bir şeyler varsa da insanların bunu koruyup kendilerini güvenceye, daha kötü günlere saklayacağını düşünüyorum.

Sonrası mı? Sonrasında ekonomide hareketlilik, alışveriş olmadığı durumda firmalar daha da kötü durumlara düşecekler. Birçok AVM’de dükkanlar kapanmaya gidecek. Daha fazla insan işsiz olacak. Ekonomiye güvenmeyen birçok yetenekli ve başarılı insan yurtdışına gitti zaten. Gidemeyenler, gitmeyenler, bundan sonra gitmenin yoluna bakacak. Çünkü kendileri de ülke ile birlikte batmak istemeyecekler.